Lees jij nog wel eens oude boeken? Zelfs als je het niet eens bent met de normen en waarden van de auteur of hoofdpersonen? Want laten we eerlijk zijn: het gros van de overleden schrijvers is racistisch, seksistisch, antisemitisch of simpelweg een beetje een lul. Professor Alan Jacobs pleit in zijn boek Breaking bread with the dead dat we, ondanks al deze problemen, of misschien zelfs wel juist daarom, oude boeken moeten blijven lezen. Da’s namelijk goed voor je.
Hoewel ik me in zijn introductie vooral heel erg afvroeg waar dit argument in godsnaam toe kon leiden, heeft Jacobs me in dit relatief dunne boek weten te overtuigen dat het inderdaad essentieel voor onze samenleving is om oude schrijvers en het verleden niet zomaar weg te wuiven. We maken volgens hem een grote fout wanneer we het verleden steeds maar blijven zien als iets waar we van moeten ‘genezen’, als iets smerigs waar alles alleen maar fout ging. We lezen nog wel oude boeken, maar vooral zodat we kunnen zeggen: kijk nou, hoe ouderwets en fout zij het leven zagen. Godzijdank dat we nu zoveel beter weten. Toch?
Het verleden als onze buur
Nee, dus. Door op deze manier te denken, verliezen we onze ‘personal density’, zoals Jacobs dat noemt. Oftewel, hoe stevig en overtuigd je in het leven staat. Tegenwoordig komen we elke dag, elke minuut zelfs, zóveel verschillende prikkels tegen, dat we constant in een staat van overprikkeling verkeren. Onze hersenen doen de grootste moeite om alles bij te houden, en kunnen daarom alleen aandacht besteden aan het moment zelf. Alle andere dingen moeten wijken, want er is simpelweg geen plaats in je brein over. En er is zeker geen plaats over voor het verleden. Waarom zouden we ook, als ze het toen toch allemaal maar verkeerd deden?
Maar het kan schadelijk zijn om het verleden te zien als iets fouts. Jacobs denkt dat we onze voorgangers niet enkel zouden moeten bekritiseren, net zoals dat we het verleden niet moeten idealiseren. We moeten ze als onze buren zien, die we niet goed kennen en die een beetje anders zijn dan wij. Mensen die ook niet perfect zijn, maar waar we mogelijk ook van kunnen leren. Zo leren de schrijvers van het verleden ons af te vragen: wat zouden wij gedaan hebben, als wij in die tijd als situatie hadden geleefd? Hadden we het anders gedaan, waren wij dan de krijgers van sociale rechtvaardigheid zijn die we beweren te zijn? Nee, natuurlijk niet.
Breaking bread with the dead
En dat vond ik meteen het mooiste inzicht van dit boek: door in contact te blijven met het verleden, leren we ook kritisch naar onszelf kijken in het heden. Want uiteindelijk wil de mens alleen maar geaccepteerd worden. Vroeger sprak je je niet uit tegen slavernij, omdat je dan verstoten werd. Nu spreek je je wél uit tegen slavernij, omdat je anders verstoten wordt (even heel kort door de bocht). We zijn helemaal niet zo anders dan onze voorouders, al zijn onze normen en waarden dan misschien veranderd. Kortom: door naar de schrijvers van vroeger te kijken als tafelgenoten waar je mee kunt discussiëren en waar je iets van kunt leren (breaking bread with the dead), komen we zelf misschien eindelijk eens van die high horse waar we als maatschappij op zitten. Door het verleden te vermijden, wordt ons heden echt niet beter. Dus ja, Aristoteles was een uitgesproken seksist, maar zo lang we ons daar bewust van zijn, hoeven we nog niet al zijn teksten te verbranden.
Breaking Bread with the Dead, Alan Jacobs, 2020, Penguin Putnam | lees hier meer recensies